ละครเสภา

 ละครเสภา

     เสภามีกำเนิดมาจากการเล่านิทาน เมื่อการเล่านิทานเป็นที่นิยมแพร่หลาย ทำให้เกิดมีการปรับปรุงแข่งขันกันขึ้น  ผู้เล่าบางท่านจึงคิดแต่งเป็นกลอน ใส่ทำนอง มีเครื่องประกอบจังหวะ คือ "กรับ" จนกลายเป็นขับเสภาขึ้น

     เสภามีมาแต่โบราณสมัยกรุงศรีอยุธยา สันนิษฐานว่ามีขึ้นในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ราว พ.ศ. ๒๐๑๑  เสภาในสมัยโบราณไม่มีดนตรีประกอบ จนถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีปี่พาทย์บรรเลงประกอบ

     สมัยรัชกาลที่ ๓  นิยมพลงอัตรา ๓ ชั้น เพลงที่ร้องและบรรเลงในการขับเสภา ซึ่งเคยขับเพลง ๒ ชั้น ก็เปลี่ยนเป็น ๓ ชั้นบ้าง และใช้กันมาจนปัจจุบันนี้

     สมัยรัชกาลที่ ๕  ได้มีผู้คิดเอาตัวละครเข้าแสดงการรำและทำบทบาท ตามคำขับเสภาและร้องเพลง เรียกว่า "เสภารำ"  สมัยนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กวีช่วยแต่งเสภาเรื่อง นิทราชาคริต เพื่อใช้ขับเสภาในเวลาทรงเครื่องใหญ่  มีเหตุการณ์เปลี่ยนแปลงคือ พวกขับเสภาสำนวนแบบนอก คือใช้ภาษาพื้นบ้านมาสนใจสำนวนหลวง

     สมัยรัชกาลที่ ๖  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพกับพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกวีพจน์สุปรีชา ช่วยกันชำระเสภาขุนช้างขุนแผน แก้ไขกลอนให้เชื่อมต่อกัน และพิมพ์เป็นฉบับหอสมุดแห่งชาติเป็นครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ เป็นแบบแผนของการแสดงขับเสภา ซึ่งต่อมากลายเป็นละครเสภา

     ผู้แสดง  นิยมใช้ผู้แสดงชายและหญิง ตามบทเสภาของเรื่อง 

     การแต่งกาย  แต่งกายตามท้องเรื่องคล้ายกับละครพันทาง

     เรื่องที่แสดง  มักจะนำมาจากนิทานพื้นบ้าน เช่น เรื่องขุนช้างขุนแผน ไกรทอง หรือเรื่องจากบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๖ เช่น เรื่องพญาราชวังสัน สามัคคีเสวก

     การแสดง  ละครเสภาจำแนกตามลักษณะการแสดงไว้ ดังนี้

     ๑.  เสภาทรงเครื่อง  สมัยรัชกาลที่ ๔ วงปี่พาทย์ได้ขยายตัวเป็นเครื่องใหญ่ เมื่อปี่พาทย์โหมโรงจะเริ่มด้วย "เพลงรัวประลองเสภา" ต่อด้วย "เพลงโหมโรง" เช่น เพลงไอยเรศ เพลงสะบัดสะบิ้ง หรือบรรเลงเป็นชุดสั้นๆ เพลงครอบจักรวาล แล้วออกด้วยเพลงม้าย่องก็ได้  มีข้อความสำคัญว่า โหมโรงจะต้องลงด้วยเพลงวา จึงจะเป็นโหมโรงเสภา เมื่อปี่พาทย์โหมโรงแล้ว คนขับก็ขับเสภาไหว้ครูดำเนินเรื่อง  จากนั้นร้องส่งเพลงพม่าห้าท่อน แล้วขับเสภาคั่น ร้องส่งเพลงจระเข้หางยาวแล้วขับเสภาคั่น ร้องส่งเพลงสี่บทแลัวขับเสภาคั่น ร้องส่งเพลงบุหลันแล้วขับเสภาคั่น  ต่อไปไม่มีกำหนดเพลง คงมีสลับกันเช่นนี้ตลอดไป จนจวนหมดเวลา จึงส่งเพลงส่งท้ายอีกเพลงหนึ่ง เดิมใช้เพลงกราวรำ ต่อมาเปลี่ยนเป็นอกทะเล เต่ากินผักบุ้ง หรือพระอาทิตย์ชิงดวง  เดิมบรรเลงเพลง ๒ ชั้น ต่อมาประดิษฐ์เป็นเพลง ๓ ชั้น ที่เรียกว่า เสภาทรงเครื่อง คือ การขับเสภาแล้วมีร้องส่งให้ปี่พาทย์รับ

     ๒.  เสภารำ  เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕  กระบวนการเล่น มีคนขับเสภาและเครื่องปี่พาทย์ บางครั้งก็ใช้มโหรีแทน  มีตัวละครออกแสดงบทตามคำขับเสภา และมีเจรจาตามเนื้อร้อง  เสภารำมีแบบสุภาพและแบบตลก  ผู้ริเริ่มคือ ขุนรามเดชะ (ห่วง) บางท่านว่า ขุนราม (โพ) กำนันตำบลบ้านสาย จังหวัดอ่างทอง ซึ่งเล่าลือกันว่าขับเสภาดี ผู้แต่งเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนเข้าห้องนางแก้วกิริยา  สมัยรัชกาลที่ ๖ ขุนสำเนียงวิเวกวอน (น่วม บุณยเกียรติ) ร่วมกับนายเกริ่นและนายพัน คิดเสภาตลกขึ้นอีกชุดหนึ่งเลียนแบบขุนช้างขุนแผน โดยแสดงเรื่องพระรถเสนตอนฤาษีแปลงสาร

     ดนตรี  มักนิยมใช้วงปี่พาทย์เครื่องห้าบรรเลง และมีกรับขยับประกอบการขับเสภา

     เพลงร้อง  มีลักษณะคล้ายละครพันทาง แต่จะมีการขับเสภาซึ่งเป็นบทกลอนสุภาพ แทรกอยู่ในเรื่องตลอดเวลา

     สถานที่แสดง  แสดงในโรงบนเวที มีการเปลี่ยนฉากตามท้องเรื่องอย่างละครดึกดำบรรพ์


ความคิดเห็น

แสดงความคิดเห็น

โพสต์ยอดนิยมจากบล็อกนี้

การเล่นเพลงเต้นกำรำเคียว

  การเล่นเพลงเต้นกำรำเคียว ประวัติความเป็นมาของการเล่นเพลงเต้นกำรำเคียว      การแสดงเต้นกำรำเคียว  เป็นการละเล่นพื้นเมืองที่เก่าแก่แบบหนึ่งของชาวชนบทในภาคกลางของไทย แถบจังหวัดนครสวรรค์  ที่อำเภอพยุหะคีรี  ซึ่งแต่เดิมประชาชนส่วนมากยึดอาชีพการทำนาเป็นหลักและด้วยนิสัยรักสนุก ประกอบกับการเป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอนของไทยด้วย  จึงได้เกิดการเต้นกำรำเคียวขึ้น  ซึ่งในเนื้อเพลงแต่ละตอนจะสะท้อนให้เห็นสภาพความเป็นอยู่ของชาวบ้านอย่างชัดเจน  ลักษณะการรำไม่อ่อนช้อยเช่นการรำไทยทั่ว ๆ ไป  จะถือเอาความสนุกเป็นใหญ่  จะมีทั้ง “เต้น”  และ  “รำ”  ควบคู่กันไป  ส่วนมือทั้งสองของผู้รำข้างหนึ่งจะถือเคียว  อีกข้างหนึ่งถือต้นข้าวที่เกี่ยวแล้ว จึงได้ชื่อว่า  “ เต้นกำรำเคียว” ลักษณะการแสดง     จะแบ่งผู้เล่นเป็น  2 ฝ่ายคือ  ฝ่ายชายและฝ่ายหญิง  สำหรับฝ่ายชายเรียกว่า  “พ่อเพลง” ฝ่ายหญิงจะเรียกว่า  “แม่เพลง”  เริ่มด้วยพ่อเพลงร้องชักชวนแม่เพลงให้ออกมาเต้นกำรำเคียวโดยร้องเพลงและเต้นออกไปรำล่อฝ่ายหญิง  และแม่เพลงก็ร้องและรำแก้กันไป  ซึ่งพ่อเพลงนี้อาจเปลี่ยนไปหลายๆ คน  ช่วยกันร้องจนกว่าจะจบเพลง  ส่วนผู้ที่ไม่ได้เป็นพ่อเพลงแม่ก็ต
อ่านเพิ่มเติม

การแสดงพื้นเมืองภาคกลาง รำเหย่อย หรือรำพาดผ้า

 การแสดงพื้นเมืองภาคกลาง รำเหย่อย หรือรำพาดผ้า  เป็นการละเล่นที่แสดงวิธีชีวิตอันสนุกของชาวบ้านหมู่บ้านเก่า ตำบลจระเข้เผือก อำเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี เป็นการร้องรำ เกี้ยวพาราสีระหว่างชาย-หญิง เริ่มการแสดงด้วยการประโคมกลองยาว จบแล้วผู้แสดงชาย-หญิง ออกรำทีละคู่ ประวัติความเป็นมา      รำเหย่อย  เป็นการละเล่นพื้นเมืองอย่างหนึ่งของไทยที่นิยมเล่นกันในบางหมู่บ้าน  บางท้องถิ่นของภาคกลางนอกตัวจังหวัดเท่านั้น  ไม่สู้จะแพร่หลายนัก  การละเล่นประเภทนี้ดูแทบจะสูญหายไป  กรมศิลปากรได้พิจารณาเห็นว่าการเล่นรำเหย่อยมีแบบแผนการเล่นที่น่าดูมาก  ควรรักษาให้ดำรงอยู่และแพร่หลายยิ่งขึ้น  จึงได้จัดส่งคณะนาฏศิลป์ของกรมศิลปากรไปรับการฝึกหัดและถ่ายทอดการละเล่นเพลงเหย่อยไว้จากชาวบ้านที่หมู่บ้านเก่า  ตำบลจระเข้เผือก  อำเภอเมือง  จังหวัดกาญจนบุรี  เมื่อเดือนมิถุนายน  2506  แล้วนำออกแสดงเป็นครั้งแรกในโอกาสที่รัฐบาลจัดการแสดงถวายสมเด็จพระรามาธิบดีแห่งมาเลเซีย  ณ  หอประชุมมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อวันที่  25 กุมภาพันธ์  2507      คำร้องแต่งขึ้นตามแบบแผนของการรำเหย่อยใช้ถ่อยคำพื้น ๆ ร้องโต้ตอบกันด้วยกลอนสด เป็นการร้องเ
อ่านเพิ่มเติม

รำท่าครูสอน

รูปภาพ
  รำท่าครูสอน อ๋อ ๆ ๆ ๆ ๆ ๆ - นั่งคุกเข่ารำ     ครูเอ๋ยครูสอน       เสดื้องกรต่อง่า ครูสอนให้โผกผ้า        สอนข้าให้ทรงกำม์ไล สอนครอบเทรดน้อย     แล้วจับสร้อยพวงมาลัย สอนทรงกำม์ไล          สอดใส่ซ้ายใส่ขวา เสดื้องเยื้องข้างซ้าย     ตีค่าได้ห้าพารา เสดื้องเยื้องข้างขวา     ตีค่าได้ห้าตำลึงทอง ตีนถีบพนัก               ส่วนมือชักเอาแสงทอง หาไหนให้ได้เสมือนน้อง  ทำนองพระเทวดา อ๋อ ๆ ๆ ๆ ๆ .... ดนตรีรับ     ครูเอยครูสอน เสดื้องกรต่อง่า ครูสอนให้ผูกผ้า สอนข้าให้ทรางกำไล ครูสอนให้ครอบเทริดน้อย แล้วจับสร้อยพวงมาลัย สอนทรงกำไล สอดใส่ซ้ายขวา เสดื้องย่างข้างซ้าย ตีค่าให้ห้าพารา เสดื้องเยื้องข้างขวา ตีค่าได้ห้าตำลึงทอง หาไหนให้ได้เสมือนน้อง ทำนองพระเทวดา
อ่านเพิ่มเติม