ตัวหุ่นกระบอก

 ตัวหุ่นกระบอก

หุ่นกระบอกที่ใช้แสดงกันในปัจจุบัน สันนิษฐานว่า สร้างขึ้น โดยอาศัยกรรมวิธี การสร้างหุ่นกระบอกตามแบบหุ่น ซึ่งหม่อมราชวงศ์เถาะ ได้คิดประดิษฐ์ดัดแปลงขึ้น กล่าวคือ ตัวหุ่นกระบอกประกอบขึ้นด้วยส่วนสำคัญ ๔ ส่วน ได้แก่ ศีรษะหุ่น ลำตัว มือ เครื่องแต่งกายและเครื่องประดับตัวหุ่นกระบอก ส่วนที่เลียนแบบอวัยวะของคนจริงๆ คือ ศีรษะและมือทั้ง ๒ ข้างเท่านั้น ส่วนลำตัวหุ่นเป็นกระบอกไม้ไผ่ทั้งปล้องสอดเข้าไปตรงลำคอ ศีรษะและลำตัว ถอดออกจากกันได้ เมื่อไม่ใช้แสดงแล้วก็จะถอดออกและเก็บไว้แยกกัน โดยถอดส่วนศีรษะเก็บตั้งไว้บนฐานที่ประดิษฐ์ขึ้น เพื่อตั้งศีรษะหุ่นกระบอก ลำตัวที่เป็นกระบอกไม้ไผ่ เมื่อถอดออกแล้ว จะนำแยกเก็บต่างหากจากตัวเสื้อ ที่มีลักษณะคล้ายถุง ตัวเสื้อซึ่งมีมือติดอยู่ทั้ง ๒ ข้าง พับเก็บใส่หีบ

ศีรษะของหุ่นกระบอกส่วนมากจะทำด้วยไม้เนื้อเบาทั้งแท่ง เช่น ไม้ทองหลาง ไม้โมก ไม้สักทอง ไม้ที่นำมาใช้ควรเป็นไม้เนื้อดี ไม่มีตา แท่งไม้ควรมีขนาดความกว้างประมาณ ๑๒ เซนติเมตร และความยาวประมาณ ๒๐ เซนติเมตร เมื่อได้ไม้แล้ว ช่างก็จะนำมาแกะให้เป็นรูปศีรษะ รูปหน้าและลำคอ ส่วนของรูปหน้าและศีรษะยาวประมาณ ๑๐ - ๑๒ เซนติเมตร ส่วนของลำคอยาวประมาณ ๘ เซนติเมตร คว้านให้เป็นรูกว้างพอ ที่กระบอกไม้ไผ่รวกจะสอดเข้าไปได้โดยสะดวก เหตุที่ต้องทำลำคอให้ยาว เพราะจะใช้เป็นส่วนต่อกับกระบอกไม้ไผ่ที่เป็นส่วนลำตัวหุ่น เมื่อสวมเสื้อคลุมทับอีกชั้นหนึ่งก็จะได้รูปลำคอพอดี ขั้นต่อไปคือ ปั้นแต่งด้วยรักสมุกหรือดิน ให้เป็นจมูก ปาก คิ้ว หู ประเพณีนิยม เกี่ยวกับความเชื่อ ในการประดิษฐ์ศีรษะหุ่นกระบอกอย่างหนึ่ง คือ ต้องมีพิธีไหว้ครู เบิกเนตรหุ่น คล้ายกับการประดิษฐ์หัวโขนถือกันว่าเป็นสิ่งต้องกระทำ ฉะนั้น การเขียนดวงตาของหุ่นกระบอก จึงจะทำเป็นขั้นตอนสุดท้าย และต้องทำในพิธีด้วย

ลำตัวของหุ่นกระบอกซึ่งก็คือ กระบอกไม้ไผ่รวก ยาวประมาณ ๓๐ - ๕๐ เซนติเมตร กระบอกไม้ไผ่ที่จะทำเป็นลำตัวหรือแกนให้คนเชิดจับถือ ควรมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๓ - ๕ เซนติเมตร อวัยวะส่วนที่เป็นมือ มักแกะด้วยไม้ มีขนาดประมาณ ๔ - ๕ เซนติเมตร ให้พอดีกับขนาดของตัวหุ่น หรือทำด้วยหนังตัดเป็นรูปมือมีนิ้ว และดัดให้อ่อนอย่างมือละคร โดยมือขวาของหุ่นตัวพระจะกำอาวุธไว้เสมอ จึงเจาะรูตรงกลางไว้ สำหรับเสียบอาวุธ ซึ่งจะเปลี่ยนไปได้ตามเนื้อเรื่อง ถ้าในบทไม่กำหนดให้ถืออะไร ก็ปล่อยไว้ให้กำมือเฉยๆ เช่นนั้น มือซ้ายเป็นรูปมือแบตั้งวงรำ ถ้าเป็นมือตัวนาง โดยมากจะตั้งวงรำทั้ง ๒ ข้าง มือทั้ง ๒ ข้างจะตอกติดกับเรียวไม้ไผ่เล็กๆ ๒ อัน ขนาดความยาวของเรียวไม้ไผ่เท่ากับปล้องไม้ไผ่ที่ทำเป็นลำตัวสำหรับจับเชิด ชาวหุ่นกระบอกเรียกเรียวไม้ไผ่ทั้งสองข้างของหุ่นกระบอกคู่นี้ว่า "ตะเกียบ"